Παιδικό βιβλίο

Η Άλκη Ζέη με το συγγραφικό έργο της σφράγισε την Παιδική και Εφηβική Λογοτεχνία της χώρας μας. Στην παρούσα έκδοση, και με αφορμή το «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη», όπως το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε το 2023, φιλοξενούνται είκοσι άρθρα ακαδημαϊκών και μελετητών που αναδεικνύουν πολύπλευρα το έργο της. Σχολιάζονται υπό το πρίσμα της θεωρίας της λογοτεχνίας τα σημαντικότερα βιβλία της. Σημεία ειδικότερης αναφοράς γίνονται η αυτοβιογραφική γραφή, η αξιοποίηση της μνήμης και των ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων, η χρήση του χιούμορ, η διαθεματικότητα, η μεταγραφή έργων σε άλλη λογοτεχνική μορφή (graphic novel) και η τηλεοπτική μεταφορά τους.
Το βιβλίο αυτό απευθύνεται όχι μόνο σε φοιτητές ή ερευνητές τα ενδιαφέροντα των οποίων εστιάζουν στην παιδική και εφηβική λογοτεχνία, αλλά σε όποιον/-α θέλει να διαπιστώσει την αξία τής λογοτεχνικά αφηγημένης πραγματικότητας ιστορικών γεγονότων και τον ρόλο αυτής στην ερμηνεία της ιστορίας. Ευρύτερα, ο αναγνώστης θα διακρίνει το ταλέντο να αφηγείσαι τη ζωή μίας γενιάς που σημάδεψε τη σύγχρονη Ιστορία μας.

 Υπό την αιγίδα της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδας.

Μικρά Ασία. Τόπος που γέννησε σπουδαίους πολιτισμούς στη μακραίωνη Ιστορία του. Σμύρνη. Μια πόλη σταθμός, θρύλος, σύμβολο. «Γκιαούρ Ιζμίρ» –«Άπιστη Σμύρνη»– για κάποιους, «Γκιουζέλ Ιζμίρ» –«Ωραία Σμύρνη»– για τους περισσότερους. Η καταστροφή της τον Σεπτέμβριο του 1922 θα σημάνει τη βίαιη εκρίζωση του ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία και το τέλος μιας εποχής για την ίδια την πόλη.

Τριάντα έξι συγγραφείς γράφουν για τη ΣΜΥΡΝΗ της φαντασίας και της μνήμης… που χάθηκε στις φλόγες, για τη Μικρασιατική Καταστροφή, το δράμα των προσφύγων. Απόγονοι προσφυγικών οικογενειών πολλοί από αυτούς, αναβιώνουν μέσα από τις αφηγήσεις τους τη ζωή στη Μικρά Ασία των αρχών του 20ού αιώνα καθώς και τις δραματικές συνέπειες της κατάρρευσης του μικρασιατικού μετώπου το 1922 για τον ελληνισμό.

Στον συλλογικό τόμο έγραψαν οι συγγραφείς:
Γρηγόρης Αζαριάδης, Έρικα Αθανασίου, Άννα Αφεντουλίδου, Δημήτρης Βαρβαρήγος, Μηνάς Βιντιάδης, Γιώργος Ι. Βοϊκλής, Γιάννης Γιαννέλης-Θεοδοσιάδης, Γιώργος Γκόζης, Βασίλης Γκουρογιάννης, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Αλέξης Σ. Ζήρας, Κώστας Θεολόγου, Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Νιόβη Ιωάννου, Κατερίνα Καριζώνη, Γιώργος Α. Λεονταρίτης, Σωτηρία Μαραγκοζάκη, Ευάγγελος Μαυρουδής, Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη, Πολύνα Γ. Μπανά, Γιώργος Μπλάνας, Κωνσταντίνος Μπούρας, Τόλης Νικηφόρου, Αντώνης Νικολόπουλος (Soloúp), Γιώργος N. Παπαθανασόπουλος, Γιάννης Πατσώνης, Λιάνα Σακελλίου, Ελένη Σαραντίτη, Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Κώστας Στοφόρος, Βασίλης Τζανακάρης, Λίτσα Τότσκα, Ιώ Τσοκώνα, Φίλιππος Φιλίππου, Άγγελος Χαριάτης.

Ο συλλογικός τόμος με τίτλο Όψεις της Εφαρμοσμένης Επιστήμης και Τεχνολογίας – Διερευνώντας το αξιακό τοπίο της Τεχνοεπιστήμης επιχειρεί να εξοικειώσει το εγχώριο ενδιαφερόμενο αναγνωστικό κοινό με όψεις της εφαρμοσμένης ηθικής φιλοσοφίας, η οποία έχει προσδεθεί πλέον αναποδράστως με την Τεχνολογία, την Επιστήμη, τη Μηχανοτεχνία και την Τεχνοεπιστήμη∙ κοντολογίς, η εφαρμοσμένη φιλοσοφία έχει διευρύνει τα γνωστικά πεδία της, αν μπορούμε να τα ονομάσουμε έτσι, εξακτινώνοντας τις εστιάσεις της πέραν των συμβατικών πεδίων της, όπως ήταν η θεολογία και η αναμέτρηση του καλού με το κακό.
Με τον ανά χείρας τόμο δεν αποσκοπούμε να εξοικειώσουμε τους αναγνώστες με το κανονιστικό πλαίσιο, αλλά με το αξιακό τοπίο που πρέπει να αφορούν αυτές οι όψεις της εφαρμοσμένης επιστήμης και τεχνολογίας. Κίνητρο αυτής της απόπειρας αποτελεί η ολοένα και μεγαλύτερη διείσδυση και δύναμη που αποκτά η τεχνοεπιστήμη σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής και του ανθρώπινου πολιτισμού. «Η μεγάλη δύναμη φέρει μεγάλη ευθύνη» είχε ισχυριστεί ο πρωτεργάτης της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού Φρανσουά-Μαρί Αρουέ ή Βολταίρος και το ίδιο επανέλαβε ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ υπογραμμίζοντας τη σχέση δύναμης και ευθύνης: With great power comes great responsibility.

Οι χριστουγεννιάτικες ιστορίες αποτελούν αγαπημένα αναγνώσματα, καθώς αναδεικνύουν σπάνιες στιγμές ανθρωπιάς, έντασης, μοναξιάς αλλά και ελπίδας, πλημμυρίζοντάς μας με το εκτυφλωτικό, λυτρωτικό φως τους. Αποδυναμώνουν τα επιφανειακά και επίπλαστα και φωτίζουν βαθιές ρωγμές της ψυχής και αναμνήσεις.

Ο συλλογικός τόμος Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες συγκεντρώνει ανέκδοτα χριστουγεννιάτικα διηγήματα γραμμένα από τριάντα τέσσερις γνωστούς Έλληνες συγγραφείς. Πρόκειται για κείμενα που «ζωντανεύουν» στιγμές και εικόνες των εορταστικών ημερών και διαπνέονται από βαθύ ανθρωπισμό. Γράφτηκαν για να μεταδώσουν στους αναγνώστες το πνεύμα των Χριστουγέννων καθώς και τη θρησκευτικότητα και τη μυσταγωγία των ημερών.

Στον συλλογικό τόμο έγραψαν οι συγγραφείς:
Γιώργος Γκόζης, Βασίλης Γκουρογιάννης, Γεράσιμος Δενδρινός, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Κατερίνα Καριζώνη, Νίκος Κατσαλίδας, Μαρία Κουγιουμτζή, Πασχάλης Λαμπαρδής, Κώστας Λογαράς, Στέφανος Μίλεσης, Πολύνα Γ. Μπανά, Γιάννης Δ. Μπάρτζης, Κωνσταντίνος Μπούρας, Τόλης Νικηφόρου, Σιδέρης Ντιούδης, Γιάννης Πανούσης, Γιάννης Πατσώνης, Βάλτερ Πούχνερ, Δήμητρα Π. Πυργελή, Έρη Ρίτσου, Λιάνα Σακελλίου, Λεύκη Σαραντινού, Ελένη Σαραντίτη, Μαρία Σκιαδαρέση, Θανάσης Σκρουμπέλος, Χρύσα Σπυροπούλου, Αλέξης Σταμάτης, Κώστας Στοφόρος, Ευαγγελία Τότσκα, Μάκης Τσίτας, Φίλιππος Φιλίππου, Άγγελος Χαριάτης.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Oι γιορτές σταματούν για λίγο τη ροή του χρόνου, καθώς σηματοδοτούν τις εποχές, προκαλούν αναδρομές και μας μεταφέρουν στο παρελθόν. Τα Χριστούγεννα επιστρέφουμε στην παιδική μας ηλικία, τη μεγάλη δεξαμενή των αφηγήσεων, των εικόνων και του χρόνου, ενός κόσμου που τον αναδημιουργούμε στα μέτρα των επιθυμιών μας. Μέσα από την ανάμνηση της προσδοκίας ανακτούμε τη χαμένη μας παιδικότητα, δηλαδή βιώνουμε ξανά τις προγενέστερες εμπειρίες μας προβάλλοντας την εικόνα μας στο παρελθόν.

Οι αφηγήσεις αρχίζουν και τελειώνουν εκεί που μοιάζει να παγώνει ο χρόνος. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που στις χριστουγεννιάτικες αφηγήσεις το χιόνι λειτουργεί ως συμβολικό υλικό του χρόνου, γι’ αυτό άλλωστε και ιδεώδη Χριστούγεννα είναι τα λευκά Χριστούγεννα.  Όταν ο χρόνος παγώνει, οι αφηγήσεις πολλαπλασιάζονται και προεκτείνονται. Τότε πυκνώνει η ατμόσφαιρα, η ζωή αποκτά το τελετουργικό νόημα του ανεπανάληπτου και τα γνωρίσματα της μυθοπλασίας, ενώ όλες σχεδόν οι πράξεις της καθημερινότητας ερμηνεύονται συμβολικά.

Οι γιορτές των Χριστουγέννων προκαλούν γερές αφορμές συναισθηματικής φόρτισης, προσφέροντάς μας μερικές από τις ωραιότερες σελίδες που έχουν γραφτεί. Ωστόσο, στην ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα αυτών των ημερών, συχνά κατοικεί ένα αίσθημα μελαγχολίας που διαπνέει κάθε γιορτή. Τα φωτεινά λαμπιόνια  πόλεων και σπιτιών, φωτίζουν και τις ρωγμές στις αναμνήσεις μας, αποδυναμώνουν τα επιφανειακά και επίπλαστα και γεννούν στους συγγραφείς στιγμές ανθρωπιάς, έντασης, μοναξιάς αλλά και ελπίδας.

Δεν είναι απαραίτητα χαρούμενες οι Χριστουγεννιάτικες ιστορίες. Εμφιλοχωρούν σε αυτές, καθημερινά στιγμιότυπα ζωής, ανάγκες, αισθήσεις, όνειρα, μνήμες, ανησυχίες, συγκίνηση και αγώνας. Κάπου στο βάθος αχνοφέγγει ένα φως, όχι πάντα διακριτό αλλά σίγουρα ικανό να ανοίξει δρόμους. Ο κόσμος των Χριστουγέννων, μαγικός, νοσταλγικός και αλλότριος, απλώνεται πάνω από τον πραγματικό και τον σκεπάζει σαν το χιόνι.

Τα Χριστούγεννα, το επιθετικό αστικό τοπίο μοιάζει να χάνει τη δύναμη και τη δυναμική του.  Επιστρέφουμε στη φύση, στις εποχές, στον αιώνιο κύκλο της γέννησης και του θανάτου και στον αδιατάρακτο κόσμο. Είναι μια  γιορτή που αφυπνίζει τη συνείδηση και αποκαλύπτει τη φύση αλλά και τις συνέπειες του Κακού, που οι σπόροι του φυτρώνουν όπως και οι σπόροι του Καλού, μέσα στην ίδια την ανθρώπινη ζωή.

Η συμβολική αναγωγή στη μυθολογία της γέννησης και του θανάτου και η ηχώ από τα άσματα των αγγέλων, όπως στην πεζογραφία έτσι και σε αυτήν τη συλλογή, συνοδοιπορούν με τη σκληρή εικόνα ενός κόσμου που δεν μπορεί να χαρεί γιατί οι ενοχές του είναι εξίσου δυσβάστακτες με τις αδυναμίες του. Παρόλα αυτά, το φως των Χριστουγέννων εξακολουθεί να φωτίζει τις σκοτεινές πλευρές της ύπαρξης, τη χαμένη μας παιδικότητα και τις ονειρικές πολιτείες της μνήμης. Κι αν είμαστε τυχεροί μπορεί να μας βοηθήσει να επικοινωνήσουμε με τον μέσα κόσμο μας αλλά και με τους ανθρώπους γύρω μας.

Τη Βαβέλ της πολυπολιτισμικής εποχής μας και την αδυναμία μας να επικοινωνήσουμε αποτυπώνει ο Μάκης Τσίτας στο διήγημά του. Ο ήρωάς του είναι μπερδεμένος και ανίκανος να συντονιστεί με τους γύρω του κι εκείνοι μεταξύ τους, χαμένοι όλοι σε «παράλληλους μονολόγους» όπως θα έλεγε κι ο ποιητής, σ’ ένα γιορτινό τραπέζι που τα έχει όλα: από γαλοπούλα μέχρι σούσι, όπως επιτάσσουν οι παγκοσμιοποιημένοι καιροί μας για τη γιορτή των Χριστουγέννων.

Τα Χριστούγεννα στη θάλασσα πυροδοτούν την έμπνευση σε αρκετούς  συγγραφείς του συλλογικού τόμου. Τον δείκτη συγκίνησης αυξάνει η δραματικότητα της συνθήκης:  είναι οι μέρες που κατά παράδοση όλοι θέλουν να βρίσκονται στα σπίτια τους υπακούοντας στο αίσθημα της καταγωγής, ή πιο σωστά, στην ανάγκη να ανήκουν σε έναν τόπο, που συνήθως είναι τα τοπία της παιδικής τους ηλικίας. Στο διήγημα του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη ο ήρωας αναμετράται στις γιορτές με την απουσία του πατέρα καπετάνιου. Παιδί και ο πρωταγωνιστής του Στέφανου Μίλεση, που κάθε Χριστούγεννα «ηχεί» στη μνήμη του η «εορταστική κλήση» του πατέρα ναυτικού. Στη Γη του Πυρός θα βρουν τα Χριστούγεννα τον  ναυτικό ήρωα της Ελένης Σαραντίτη με λιγοστά κουράγια και θεριεμένη την ανάγκη του για τους αγαπημένους. Στο διήγημα του Θανάση Σκρουμπέλου, δύο ναυτικοί «συνοδοιπόροι του Καββαδία» ζουν Χριστουγεννιάτικα τη δική τους περιπέτεια σ’ ένα αφιλόξενο λιμάνι προσδοκώντας τη λύτρωση. Ωστόσο, κάποιοι ναυτικοί δεν αντέχουν τη »λαμαρίνα» και λυγίζουν όπως έρχεται να μας θυμίσει στο διήγημά του ο Φίλιππος Φιλίππου: ο ήρωας του θ’ αποχαιρετήσει τη θάλασσα ανήμερα Χριστουγέννων φορώντας το κοστούμι και το καβουράκι του και πετώντας στην «λάντζα της απόδρασης» την κόκκινη βαλίτσα του. Στο βυθό της θάλασσας βρίσκεται και ο Χριστουγεννιάτικος θησαυρός που ανακαλύπτει η Κατερίνα Καριζώνη: δεκάδες έλατα θαμμένα στο κουφάρι ενός ναυαγίου.  

Τρία, τα Χριστουγεννιάτικα έλατα που αφηγούνται την ιστορία τους στο διήγημα του Γιάννη Πανούση, ιστορίες δεμένες με τα μυστικά μιας μεζονέτας, ενός φτωχικού διαμερίσματος κι ενός ανήλιαγου υπόγειου που φιλοξενεί μετανάστες. Όσο για τον πιτσιρικά που πρωταγωνιστεί στο διήγημα του Γιάννη Πατσώνη, δραπετεύει από την πραγματικότητα συντροφιά μ’ ένα ταξιδιάρικο έλατο γιατί όπως λέει: «Όταν φαντάζεσαι τα πράγματα, βλέπεις πιο πολλά»!

Την άρρητη σχέση του ανθρώπου με τη φύση αναδεικνύει η Ευαγγελία Τότσκα. Η νεράιδά της παρατηρεί τους ανθρώπους της κοιλάδας που κατοικεί και νιώθει να ξεθωριάζει μέρα με τη μέρα καθώς η λήθη την κυκλώνει γιατί «όταν οι άλλοι δεν σε βλέπουν σταματάς να υπάρχεις». Κάτω από μια καρυδιά συμβαίνει το Χριστουγεννιάτικο θαύμα στο διήγημα της Δήμητρας Πυργελή. Οι καρδιές των ηρώων της γεννήματα ίσως μιας άλλης εποχής, είναι γεμάτες ευγνωμοσύνη για τη ζωή και τα δώρα της, πολύ μακριά από τη δική μας γκρίνια και μιζέρια.

Σε αρκετές από τις «Χριστουγεννιάτικες ιστορίες» ζωντανεύουν πρόσωπα αναφοράς της παιδικής ηλικίας. Παραμονές Χριστουγέννων, ο  μικρός Πασχάλης του Γιώργου Θεοχάρη γεύεται την τελεσίδικη απουσία των παππούδων του και βρίσκει τον δικό του τρόπο να τους πει τα Κάλαντα. Μια φθαρμένη κούτα με εκθέσεις μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Γρανίτσης και θέμα: «Πώς πέρασα τα Χριστούγεννα», πυροδοτεί τις αναμνήσεις του Βασίλη Γκουρογιάννη ενώ η τελευταία Χριστουγεννιάτικη ιστορία του παππού διαστέλλει τον Χρόνο στο διήγημα του Κωνσταντίνου Μπούρα.

Με το «έπαθλο» των εισπράξεών του από τα Κάλαντα – ένα νοικιασμένο ποδήλατο- ευτυχισμένος κόβει βόλτες σε δρόμους με λιγοστά αυτοκίνητα ο ήρωας του Τόλη Νικηφόρου, καλύπτοντας για λίγο τη θλίψη της εγκατάλειψης από τη μητέρα του στα έξι του χρόνια. Ακούσια η απουσία της μητέρας στο διήγημα του Γεράσιμου Δενδρινού: ο ορφανός ήρωάς του- περίπου…αόρατος από την οικογένειά του-περιγράφει τον αρραβώνα του πατέρα του με τη μοδίστρα της γειτονιάς το «Σωτήριον έτος 1968».  Τρυφερά προβάλει η μορφή της μητέρας στο διήγημα του Κώστα Λογαρά: η άνοια έχει κλέψει τις αναμνήσεις της «πριγκηπέσσας» του. Κι αν μοιάζουν με άδεια αγκαλιά τα ανοιχτά χέρια της κούκλας που θα της προσφέρει για Χριστουγεννιάτικο δώρο, ο ίδιος θα φροντίσει να γεμίσει αυτήν την αγκαλιά με τη στοργή και τις φροντίδες του. Μια μητέρα περιμένει τον γιο της σ’ ένα οίκο ευγηρίας στο διήγημα του Άγγελου Χορτιάτη. Ο ήρωας εγκαταλείπει την δερμάτινη πολυθρόνα του πολυτελούς γραφείου του και πατά pause σε προθεσμίες και υποχρεώσεις για να βρεθεί κοντά της την ημέρα των Χριστουγέννων.

Επιστροφή στην οικογενειακή φωλιά και για την ανικανοποίητη μεγαλοδικηγόρο της Πολύνας Μπανά. Με την Πόρσε της θα διανύσει αντίστροφα τη διαδρομή που την έφερε από το οικογενειακό διαμέρισμα στο Παγκράτι στη μεζονέτα των βορείων προαστίων. Η ηρωίδα της Μαρίας Κουγιουμτζή θα περάσουν χρόνια για να συμφιλιωθεί με την αυστηρή και καθόλου τρυφερή γιαγιά της. Στο τέλος θα καταλάβει: «Η γιαγιά μ’ αγαπούσε όπως τα πουλιά. Δεν ήθελε να με κατέχει, με ήθελε ελεύθερη».

Δεν είναι όμως μόνο οι οικογενειακές πληγές που πονούν. Με την απουσία του έρωτα αναμετράται παραμονή Χριστουγέννων ο ήρωας του Κώστα Στοφόρου. Τα «αν» που τον ταλανίζουν συνοδοιπορούν με τις επιστημονικές έρευνες που υποστηρίζουν ότι στη ζωή μας μετανιώνουμε πιο πολύ για όσα δεν τολμήσαμε.  Αντίθετα, ο ήρωας της Λεύκης Σαραντινού τολμά ν’ αφήσει πίσω του το παρελθόν και τις απώλειες που τον τραυμάτισαν και να κάνει μία νέα αρχή, χάρη στο «πνεύμα των Χριστουγέννων» που έχει τη μορφή ενός εξάχρονου αγοριού.

Το «πνεύμα των Χριστουγέννων»  στο διήγημα της Έρης Ρίτσου, κατοικεί στο «Υποδηματοποιείον το Μοντέρνον» και έχει τη μορφή ενός αγαθού – με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου- υποδηματοπώλη.    Η χαρμόσυνη ακινησία και η τελετουργία της γιορτής οξύνει ωστόσο τις ατέλειες και τις αδικίες του κόσμου, που ζει στο πετσί της η ρακοσυλλέκτρια της Μαρίας Σκιαδαρέση. Περνά τα  Χριστούγεννα σε παγκάκι της Τοσίτσα, χωρίς όμως να χάσει την ανθρωπιά της, γιατί πάντα υπάρχουν πιο αδύναμοι που τελικά δεν θα τα καταφέρουν. Αντίθετα τα καταφέρνει η ηρωίδα του Πασχάλη Λαμπαρδή: ανήμερα Χριστουγέννων αναμετράται με τα σκοτάδια της κατάθλιψης και ξαναγεννιέται από τις στάχτες της.  

Μήνυμα ελπίδας και νέας αρχής δίνει και το νεογέννητο κουτάβι της Χρύσας Σπυροπούλου, με φόντο τις χιονισμένες κορυφές του Μπέλες. Να σπάσουμε τα δεσμά που μας κρατούν σε σχέσεις ανάπηρες και ζωές μίζερες μας καλεί ο σκύλος του Σιδέρη Ντιούδη, ο οποίος δραπετεύει ανήμερα Χριστουγέννων από τη φυλακή του, το ισόγειο μιας εξαώροφης πολυκατοικίας στο Παγκράτι.

Από το σκηνικό της Γένεσης, παρούσα και η φάτνη: έχει πολλά πρόσωπα στις «Χριστουγεννιάτικες ιστορίες».  Ένα αρνάκι γεννιέται σε μια αυτοσχέδια φάτνη και γεμίζει ελπίδα και χαρά γιαγιά και εγγονό στο διήγημα του Νίκου Κατσαλίδα.  Μια φωτογραφία και μια ιστορία από τον Δεκέμβρη του ’44 της Λιάνας Σακελλίου, μου έφερε στον νου το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη «Χριστούγεννα 1948» που έγραψε μέσα στον Εμφύλιο: «τα σπίρτα καμένα / και πέφτει οβίδα στη φάτνη / του μικρού Χριστού».  Αν γεννιόταν ο Χριστός στις μέρες μας ίσως είχε για μάνα μια κατατρεγμένη τσιγγανοπούλα και για φάτνη το καμαράκι του καλοριφέρ υπαινίσσεται στο διήγημά του ο Γιάννης Μπάρτζης.  Την ιστορία της γέννησης αφηγείται και ο Αλέξης Σταμάτης, δίνοντας τον λόγο στον 16χρονο Ιακώβ, γιο του Ιωσήφ του ξυλουργού από τη Γαλιλαία.

Στο πρεσβυτέριο της Σιγκισοάρα στην καρδιά της Τρανσυλβανίας, την πόλη του κόμη Δράκουλα μας ταξιδεύει παραμονή των Χριστουγέννων ο Φίλιππος Δρακονταειδής, για να μιλήσει για τα Θεία και τα ανθρώπινα.

Ταξίδι στον χρόνο κάνει και ο ήρωας του Γιώργου Γκόζη ο οποίος επιστρατεύει έναν άρχοντα από την μεσαιωνική Αραγωνία για να μιλήσει για την αξία της συγχώρεσης. Για το παιδί μέσα μας που μας ξυπνά κάθε Δεκέμβρη από τον λήθαργό του, γράφει ο Βάλτερ Πούχνερ. Κι αν αυτό το παιδί κινδυνεύει να χαθεί, να μη φοβηθούμε να το αναζητήσουμε, ακόμη κι αν χρειαστεί ν’ αντιμετωπίσουμε λύκους που καραδοκούν ή τον μεγάλο σκιέρ τον θάνατο, που καρφώνει στο μπατόν του τις παγωμένες ψυχές.

Το περιοδικό Signum είναι ετήσια επιστημονική έκδοση, επιθεώρηση για τις Ανθρωπιστικές, Κοινωνικές, Περιβαλλοντικές και Πολιτιστικές Επιστήμες και Σπουδές. Καλύπτει ευρύτατο φάσμα ενδιαφερόντων και αντικειμένων, εφόσον προσανατολίζεται στην παρουσίαση κριτικών μελετών, εμπειρικών ερευνών και θεωρητικών αναλύσεων για την κοινωνία, την επιστήμη, την τέχνη, την πολιτική, το περιβάλλον και την εκπαίδευση. Ουσιαστικά, αντλεί τα θέματά του από τα πεδία όλων των αντικειμένων που θεραπεύονται στο πλαίσιο αυτού του ευρέος φάσματος· εν προκειμένω, ας αναφέρουμε ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά τη Φιλοσοφία, την Κοινωνιολογία, την Ιστορία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας και του Πολιτισμού, τον Αστικό Χώρο, την Αρχιτεκτονική, τη Θεωρητική και Εφαρμοσμένη Οικονομία, την Οικολογία και το Περιβάλλον, την Τέχνη και την Αισθητική, το Δίκαιο, τη Φιλοσοφία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, την Πολιτική Επιστήμη, τη Στατιστική, την Εκπαίδευση κ.ά. Κοντολογίς, απευθύνεται σε ερευνητές, συγγραφείς, σπουδαστές, μελετητές και ερευνητές των παραπάνω περιοχών και μένει ανοικτό σε πλούσιες γονιμοποιήσεις από όλο το ευρύ φάσμα που μόλις αναφέραμε.
Στο παρόν τεύχος, λοιπόν, περιλαμβάνονται τα εξής θέματα:
•  Διερεύνηση των στάσεων και αντιλήψεων καθηγητών και φοιτητών των κολλεγίων στην Ελλάδα
•  1922: Μικρασιάτες πρόσφυγες προς τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και οι τοπικές κοινωνίες
•  Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για την Αειφορία στην Ανθρωπόκαινο εποχή. Προσεγγίζοντας την πρόκληση μέσα
    από μια μετα-ανθρωπιστική και νεο-ματεριαλιστική οπτική
•  Παιδική εργασία κατά τον Μεσοπόλεμο: Τα αρχεία του Γενικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Δημήτριος» (1923-1925)
•  Εμβολιασμός κατά του COVID-19 και θεωρίες συνωμοσίας
•  Ηθικές παράμετροι στο πρόγραμμα σπουδών ενός μηχανικού: Μια εμπειρική μελέτη
•  Το όριο ως όρος συνύπαρξης: Θεωρώντας τη σχέση μέσα/έξω
•  Μαθηματικά: Ανακάλυψη ή εφεύρεση;
•  Οι στάσεις των γηγενών έναντι των μεταναστών – Μία επισκόπηση
•  Κοινοτισμός και Συντηρητισμός: Μερικές διαστάσεις της κοινότητας στον Alasdair MacIntyre
•  Η επικαιρότητα της ελληνικής τέχνης κατά τον Karl Marx – Μια φιλοσοφική ερμηνεία του αποσπάσματος
    περί της ελληνικής τέχνης από τα Grundrisse

Ποια είναι η σημασία του γενέθλιου τόπου για τον καθένα;

Ο γενέθλιος τόπος είναι το εφαλτήριο για να φτάσεις και να γνωρίσεις τον προσωπικό σου κόσμο. Ή πιο σωστά να τον ανακαλύψεις. Σε αυτόν μαθαίνεις τι είναι ο δρόμος, με τους ήχους και την περιπέτειά του, τι είναι το πεζοδρόμιο, τι είναι τα κτήρια με τα μυστικά και τις ιστορίες τους και, κυρίως, ποιοι είναι οι άνθρωποι που κατοικούν πλάι σου.

Εξήντα έξι συγγραφείς γράφουν για τη Γενέθλια Πόλη τους. Γράφουν για το πώς ήταν τότε και πώς είναι σήμερα. Αποτυπώνουν εμπειρίες που έζησαν και βιώματα που απέκτησαν μεγαλώνοντας στον τόπο τους.

Εξήντα έξι ιστορίες συγκινητικές, νοσταλγικές, χαρούμενες, ευφυέστατες, ανθρώπινες.

Διαβάζοντάς τες θα νιώσετε πάλι παιδιά, θα θυμηθείτε τα όνειρα που κάνατε και θα ανασύρετε στην επιφάνεια τις δικές σας αναμνήσεις…  

Η παιδική ηλικία παίζει, όπως γνωρίζουμε, σημαίνοντα ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Γιατί, όπως λέει ο νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης, πατρίδα είναι τα παιδικά μας χρόνια.

(Aπό τον πρόλογο του επιμελητή, Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη.)

«Είναι ο τόπος σου, είναι ακόμη κάτι πιο βιολογικό, πιο πρωτόγονο, η έλξη της γης σου – κάτι σαν το μαγνήτη της φωτιάς στην παγωνιά, σαν την πείνα και σαν το ίμερο. Δεν το ’χα νιώσει άλλη φορά, τούτο το συναίσθημα, έτσι… Όλα με τραβούν προς τα πίσω. Καθώς ακουμπώ την πένα, αυτή τη στιγμή, ταυτίζομαι με το παιδί των δώδεκα χρονώ που άνοιξε πρώτη φορά ένα τετράδιο για να γράψει το ημερολόγιό του…»

[Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Ε΄, 1 ΓΕΝΑΡΗ 1945 – 19 ΑΠΡΙΛΗ 1951, 17/10/1950, εκδ. Ίκαρος, σ. 213].

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου.)

Στον συλλογικό τόμο έγραψαν οι συγγραφείς:
Τατιάνα Αβέρωφ, Γρηγόρης Αζαριάδης, Στρατής Αναγνώστου, Διαμαντής Αξιώτης, Έλενα Αρτζανίδου, Γιάννης Ατζακάς, Νατάσσα Βαφειάδου, Μηνάς Βιντιάδης, Γιώργος Ι. Βοϊκλής, Γιώργος Γκόζης, Θοδωρής Γκόνης, Βασίλης Γκουρογιάννης, Γιώργος Δάγλας, Κοραής Δαμάτης, Γεράσιμος Δενδρινός, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Τάσος Καλούτσας, Κώστας Θ. Καλφόπουλος, Ισμήνη Καπάνταη, Δημήτρης Καρατζιάς, Κατερίνα Καριζώνη, Δημήτρης Καταλειφός, Νίκος Κατσαλίδας, Δημήτρης Κωστόπουλος, Πασχάλης Λαμπαρδής, Κώστας Λάνταβος, Διονύσης Λεϊμονής, Γιώργος Λεονταρίτης, Θανάσης Λιακόπουλος, Κώστας Λογαράς, Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Στέλιος Μάινας, Ανδρέας Μήτσου, Στέφανος Μίλεσης, Πολύνα Γ. Μπανά, Βαγγέλης Μπέκας, Κωνσταντίνος Μπούρας, Θανάσης Νιάρχος, Τόλης Νικηφόρου, Γιάννης Πανούσης, Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος, Θοδωρής Παπαθεοδώρου, Γιάννης Η. Παππάς, Γιάννης Πατσώνης, Βάλτερ Πούχνερ, Δήμητρα Πυργελή, Έρη Ρίτσου, Λιάνα Σακελλίου, Λεύκη Σαραντινού, Ντίνος Σιώτης, Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Ουίλλιαμ Σουλτς, Γιώργος Σταυριανός, Κώστας Στοφόρος, Πολύβιος Στράντζαλης, Ευαγγελία Τότσκα, Νώντας Τσίγκας, Μάκης Τσίτας, Φίλιππος Φιλίππου, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Άγγελος Χαριάτης, Χρήστος Χαρτοματσίδης, Ιγνάτης Χουβαρδάς, Ελένη Χωρεάνθη.

ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΠΟΛΗ

Καλειδοσκόπιο της Ελλάδας

το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα

H παιδική ηλικία είναι η κοινή μας πατρίδα. Είναι το χωράφι που η ψυχή θα σπείρει τους πρώτους σπόρους της. Κι ό,τι σπείρεις θερίζεις σε όλη σου τη ζωή. Είναι η μάνα που κάποτε θα εγκαταλείψουμε αλλά πάντα θα επιστρέφουμε στην αγκαλιά της είτε για ν’ αντλήσουμε φως από όμορφες μνήμες είτε για να γιατρέψουμε τις πληγές από τις σκοτεινιές της.

Κατάθεση μνήμης 66 συγγραφέων είναι η «Γενέθλια πόλη» της Ελληνοεκδοτικής. Ένα καλειδοσκόπιο εικόνων, χρωμάτων, αρωμάτων και αισθημάτων με φόντο την Ελλάδα το δεύτερο μισό του 20ου αι.  Οι εικόνες της θα μπορούσαν να είναι σκηνές από το «Δέντρο που πληγώναμε» του Δήμου Αβδελιώδη , τα «Δελφινάκια του Αμβρακικού» του Ντίνου Δημόπουλου, το “Pepermint” και την “Uranya” του Κώστα Καπάκα.  

Με το «Έβρος εξπρές» ξεκινά το ταξίδι, τον «μουτζούρη» που ξεκινούσε από τον Πειραιά για να διανυκτερεύσει στα Δίκαια του Έβρου, «στον κόρφο τριών λαών και πολιτισμών» και γενέθλια πόλη του Θοδωρή Παπαθεοδώρου, με το πατρικό του δίπλα στις γραμμές του τρένου. Η πρωινή προσευχή του μουεζίνη το ξυπνητήρι των παιδικών χρόνων της Νατάσσας Βαφειάδου στην πολύχρωμη Κομοτηνή με το λεκτικό μωσαϊκό και τους διαφορετικούς και συνάμα τόσο όμοιους κατοίκους της, όσο τα ελάφια και τα παγώνια του ζωολογικού της κήπου. Με τις μουσικές κουρτίνες -είδος μελωδικών κρουστών- παρομοιάζει τους ήχους στα πλακόστρωτα της παλιάς Ξάνθης η Δήμητρα Πυργελή. Στην Καβάλα κατοικεί η μνήμη των Διαμαντή Αξιώτη και Γιάννη Ατζακά. Ο πρώτος την ατενίζει από τα κάστρα της και χάνεται στο λιμάνι με τους αχθοφόρους και τις φορτωμένες βάρκες ενώ ο δεύτερος με την ανάμνηση του εφηβικού φθόνου (θεριεμένου από τη μοναξιά και τη φτώχεια) αναθυμάται τα καπνεργατικά υψώματα της ανάγκης και τη «βασιλεία των πλουσίων» στα χαμηλά. Στην ήσυχη και «αθώα» Δράμα στις αρχές του ’70 μια βόλτα με το παϊτόνι και μια τουλούμπα αξίζουν για την Πολύνα Μπανά όσο όλοι οι θησαυροί του κόσμου.

Το «σύννεφο» των παιδικών αναμνήσεων δεν έχει όμως μόνο τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Για τον Δημήτρη Καρατζιά στην Πεντάπολη Σερρών τα καλοκαίρια είχαν από τα οκτώ του χρόνια  άρωμα καπνού και δουλειά στα χωράφια: ίσως γι’ αυτό ακόμη και σήμερα κάθε καλοκαίρι αδημονεί να έρθει ο Σεπτέμβρης. Και άδικες συμπεριφορές σφραγίζουν τις εφηβικές αναμνήσεις. Ο Μάκης Τσίτας όλο χαρά θα πάρει το λεωφορείο από τον γενέθλιο Αξό Πέλλας για την εμποροπανήγυρη των Γιαννιτσών. Η συμπεριφορά όμως που θα «εισπράξει» θα σκιάσει τη χαρά του. Ένας νάνος λαχειοπώλης αναπόσπαστο κομμάτι της μικρής κοινωνίας του Κιλκίς του ’70 είναι ο ήρωας της Ευαγγελίας Τότσκα. Και μαζί ένας λόφος που κρύβει στα σπλάχνα του…40 μαγικές κάμαρες!

Ο μαγεμένος βυθός του Θερμαϊκού που κρύβει ναυάγια στα σπλάχνα του βυθού του και η γλυκιά, πικρή και λαβωμένη από την ιστορία της Θεσσαλονίκη- περιστοιχισμένη από βυζαντινά και οθωμανικά μνημεία- σφράγισαν τα παιδικά χρόνια της Κατερίνας Καριζώνη. Αν και ποτέ δεν εγκατέλειψε την πόλη ο Θεσσαλονικιός Τόλης Νικηφόρου μόνο στα όνειρά του επιστρέφει σε ανθρώπους που έφυγαν και σε κτίσματα που χάθηκαν. Μία συγκέντρωση παλιών συμμαθητών δίνει το έναυσμα στον Τάσο Καλούτσο να ξεκινήσει από ένα προσφυγόσπιστο δίπλα στον χείμαρρο του Κυβερνείου για να φτάσει στις επιχωματώσεις που γέννησαν τη Νέα Παραλία και το ιστορικό Ε’ Αρρένων με τις σημαντικές προσωπικότητες. Τον καθημερινό ποδαρόδρομο των τεσσάρων χιλιομέτρων από τη Νεάπολη Θεσσαλονίκης στο Γυμνάσιο του Βαρδάρη μνημονεύει ο  Γιάννης Πατσώνης  μαζί με παιχνίδια στους δρόμους, παγωτό κασάτο και σάμαλι αράπικο.

Ο Ιγνάτης Χουβαρδάς αναζητά τον κώδικα που θ’ αποκρυπτογραφήσει τις αρχαίες πέτρες, την υγρασία και τις ξαφνικές καλοκαιριές της Βέροιας ενώ την αναζήτηση της μνήμης του έρχεται να τορπιλίσει το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών του 2003. Τα ιστορικά γεγονότα συνοδοιπορούν με τη μνήμη των συγγραφέων: η δικτατορία θ’ αλλάξει τα πάντα στην Καστοριά του Νώντα Τσίγκα. Μια βλάχα της Φλώρινας μας κερνάει πέτουρα και… την ιστορία της οικογένειάς της χάρη στον Γιώργο Γκόζη.

Η Ήπειρος κυλά στις φλέβες της Τατιάνας Αβέρωφ που νιώθει ευγνωμοσύνη επειδή την άφησε να οικειοποιηθεί τις κρυψώνες, τους ήχους και τα χρώματά της χωρίς σκέψη οφειλής. Στα βουνά της Ηπείρου σκαρφαλώνει και ο Βασίλης Γκουρογιάννης: ασπρόμαυρη η μνήμη του από τις μαυροφορεμένες που πενθούσαν κάποια απώλεια. Ξυπόλητο παιδί  σεργιανά  στο άγριο παιχνίδι της ζωής με πρωτόγονο ψάρεμα, φρουτοκλοπές και πετροπόλεμο. Και μετά στα Γιάννενα, την πόλη τη γυάλινη και την μαλαματένια…

Γαρδέλια (καρδερίνες) και κορίτσια στο δάσος του ελαιώνα της Πρέβεζας για τον Βαγγέλη Μπέκα: εξερευνήσεις, περιπέτειες και ποδόσφαιρο στην αλάνα πριν η πόλη συνδεθεί οδικά με Αιτωλοακαρνανία και Λευκάδα. Καύκαλο της χελώνας η γενέθλια Άρτα για τον Γιάννη Παππά, με τους «ορεινούς» και τους «καμπίσιους» ν’ αντιπαλεύουν για τον πρώτο λόγο στην πόλη. Στην Αμφιλοχία του Ανδρέα Μήτσου, σε πρώτο πλάνο ένα σπαθί κι ο Τσουφ ο σαλός της πόλης των παιδικών του χρόνων.  Σε πέτρινα διώροφα με μικρά μπαλκόνια και σε χαμηλά σπιτάκια δίπλα στα ρέματα που χώριζαν το Αγρίνιο σε συνοικίες κατοικεί η μνήμη της Ελένης Χωρεάνθη, έναν τόπο γεμάτο ποτάμια και αρχαιοελληνικά τοπωνύμια. Μία οικογενειακή φωτογραφία το τελευταίο Πάσχα με το πατέρα πυροδοτεί τη μνήμη του Διονύση Λεϊμονή στο γενέθλιο Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας «που πλατσουρίζει με τη λιμνοθάλασσα». Στα Ταμπάκικα της Λάρισας με τους οίκους ανοχής, τα γλέντια, τις ερωτικές αντιζηλίες και τους καυγάδες επιστρέφει ο Κώστας Λανταβός, σε έναν «Κήπο της Εδέμ» που τον χειμώνα η λάσπη έφτανε μέχρι το γόνατο. Δρόμους και ανθρώπους από το χθες ιχνηλατεί στον γενέθλιο Βόλο ο Θανάσης Νιάρχος.

“Και οι τόποι άνθρωποι είναι. Περιφέρονται στα όνειρά μας, μας καλούν και μας φωνάζουν” γράφει ο Θοδωρής Γκόνης. Στο γενέθλιο Ναύπλιο, τον καλούν οι φυλακές του Ιτς Καλέ κι ένα μονάχο κυπαρίσσι κάτω απ’ το Παλαμήδι, τεκμήριο ενός άδοξου έρωτα. Η εποχή που πρωταγωνιστεί στο Λουτράκι του Γιάννη Πανούση είναι το καλοκαίρι με την ακμή, την παρακμή και το ξαναζωντάνεμα της  λουτρόπολης μέσα από γλέντια, ρομαντικούς έρωτες και όμορφες εικόνες. Στην Πάτρα του ’60 τριγυρνά ο Κώστας Λογαράς: πριν σκεπαστεί ο «Διακονιάρης» (ο πιο επικίνδυνος χείμαρρος της πόλης) και πριν καν… χτιστεί η αβασίλευτη δημοκρατία με τη βασιλομήτωρα Φρειδερίκη να επισκέπτεται την πόλη μετά τις πλημμύρες του ’62.

Πώς ήταν η Καλαμάτα του ’70; Παράδεισος στα μάτια του Κωνσταντίνου Μπούρα, με λουλουδιασμένα αρχοντικά, γλυκές γεύσεις, αγαπημένους ήχους από το ραδιόφωνο και κυνήγι τζιτζικιών το καλοκαίρι. Γενέθλιος τόπος του Νίκου Κατσαλίδα ο γεμάτος μυστήρια κήπος του πατρικού του, χωρίς να προσδιορίζεται ο τόπος και ο χρόνος. Πρωταγωνιστές του «Τα σκυλάκια», τα βελουδένια λουλουδάκια, πότε στόματα λύκου, πότε λιονταρίσια ρουθούνια και πότε περήφανες σημαιούλες στην παιδική του φαντασία. Κάθε δωμάτιο του πατρικού του κι ανάμνηση, κάθε βήμα και μία εικόνα απ’ το χθες για τον Πασχάλη Λαμπαρδή.  Η αγάπη της μάνας, οι συγκρούσεις με τον αυστηρό πατέρα, τα νυχτέρια με συγγενείς και φίλους…

Σε αρκετά κάδρα η Αθήνα, ο Πειραιάς και συνοικίες τους.  Ο Γρηγόρης Αζαριάδης σεργιανίζει στο Δουργούτι (Νέο Κόσμο) στα μέσα του ’50 σε στενά χωμάτινα δρομάκια με παράγκες γεμάτες ζωή κι αγάπη. Κυκλάμινα μαζεύει η Ισμήνη Καπάνταη στους πρόποδες του Λυκαβηττού μετά τα πρωτοβρόχια και ατρόμητη κάνει ποδήλατο χωρίς να κρατά το τιμόνι, στην κατηφόρα από την Γεννάδιο βιβλιοθήκη μέχρι την Υψηλάντου. Ο Κώστας Καλφόπουλος τριγυρνά στο κέντρο της Αθήνας  στις αρχές του ’60 από την πλατεία Κολοκοτρώνη μέχρι τη Λεωφόρο Συγγρού και του Φιξ με τον αέρα να μυρίζει μαγιά. Στο Παγκράτι του ’50 με χωματόδρομους, ξεκλείδωτες πόρτες, πλανόδιους ψαράδες και μανάβηδες αλλά και… πετρόπολεμο κάνει στάση η μνήμη του Γιώργου Παπαθανασίου.  Μια Νέα Σμύρνη με μονοκατοικίες και κήπους ζωντανεύει ο Δημήτρης Καταλειφός: ο πρόσφυγας παππούς του από το Τσανάκαλε έφτιαξε τον πρώτο φούρνο τη δεκαετία του ’30.  Θεατρική σκηνή η Πλατεία Βάθης του Γιώργου Λεονταρίτη με πολιτικούς, καλλιτέχνες, συγγραφείς και πρωταγωνίστρια μία όμορφη και μυστηριώδη Ρωσίδα.

«Παιδί από το ποτάμι» ο Δημήτρης Κωστόπουλος, γεννήθηκε στα Αρμένικα που πλημμύριζαν με την πρώτη βροχή: πάντα όμως θυμάται με αγάπη  το Περιστέρι με τα ζαχαροπλαστεία και τους κινηματογράφους του. Στο Περιστέρι στα μέσα του ’60 καταλήγει η περιπλάνηση του Αντώνη Σκιαθά: αφετηρία ένα καρβουνιάρικο στην προκυμαία της Σμύρνης τη μέρα του χαλασμού του ’22. Στο γειτονικό Αιγάλεω, ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης τρυπώνει σε μικρά δωματιάκια με κληματαριά στην αυλή, για να κοιμηθεί γλυκά το χειμώνα σε μια γωνιά με βελέντζα και το καλοκαίρι στην ταράτσα. Θα περάσει κι από το Μεταξουργείο για μια πρώτη γνωριμία με τον έρωτα σε σπίτια «με κόκκινο φωτάκι».  

Ναυτικοί, πλοία και γεύση αλμύρας από τον παλιό Πειραιά. Ο ναυτικός πατέρας του Στέφανου Μίλεση βουτηγμένος στην πίσσα και στα λάδια, τα καρβουνιάρικα του Ξαβέρη και προσκλητήριο ονομάτων στην Υδραίικη συνοικία στην οποία μεγάλωσε. Στην Καλλίπολη του Πειραιά ο Άγγελος Χαριάτης μαθαίνει ποδήλατο σε δρόμο με κλίση 30% και κάνει καλοκαιρινές βόλτες στη Φρεατύδα αλλά και στο πολύχρωμο παζάρι του Πειραιά στις αρχές του ’80.  

Ένα Κυριακάτικο πρωινό με μυρωδιά βενζίνης, η ιεροτελεστία του ψαρέματος με τον πατέρα και το Μόδι-  η βραχονησίδα σε σχήμα λιονταριού- άρρηκτα δεμένα με τον Πόρο των παιδικών χρόνων της Λιάνας Σακελλίου. Τη «μαγική» εμπειρία της πρώτης επαφής με τη λατέρνα κάποιο Δεκαπενταύγουστο σε μια Τήνο που τα πλοία αγκυροβολούσαν στη μέση του λιμανιού κι ο κόσμος μεταφέρονταν με βάρκες μοιράζεται ο Ντίνος Σιώτης. Στη Σύρο του Στέλιου Μάινα παρελαύνει μια άλλη Ερμούπολη με νερουλάδες για να κλέψει στη συνέχεια τα εφηβικά του καλοκαίρια η Αντίπαρος με το φως της το ανεκτίμητο και μη εξαγοράσιμο.  Στη Μυτιλήνη του ’60 τη μνήμη της όσφρησης του  Στρατή Αναγνώστου σφράγισαν μυρωδιές από λάδι, ελαιοπυρήνα αλλά  ιμάμ μπαϊλντί και κυδωνάτο της Πολίτισσας γιαγιάς του. Στις εικόνες του γέροντες με βράκες και παγωτατζήδες με τρίτροχα ποδήλατα λίγο πριν ο Μακρυγιαλός πληρώσει το τίμημα της ανάπτυξης και τα νεοκλασικά κατεδαφιστούν.

Άρωμα εμφυλίου και δικτατορίας έχουν οι μνήμες του Γιώργου Βοϊκλή από την γενέθλια ορεινή Καστανιά στη δυτική Σάμο. Το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα στο Καρλόβασι της Σάμου, ο παραλιακός με τα ερειπωμένα βυρσοδεψία, οι ποδηλατάδες και οι βουτιές στα αφρισμένα κύματα κατοικούν στη μνήμη της Έρης Ρίτσου. Το λιμάνι της Κάσου είναι ο πυρήνας της ψυχής του Μηνά Βιντιάδη το ορμητήριο αλλά και το καταφύγιο στο οποίο επιστρέφει από τα νέα λιμάνια στα οποία τον οδήγησαν τα ταξίδια της ζωής του. «Στα λιμάνια τα μαντήλια των κοριτσιών έχουν μεγαλύτερη αξία από τις Τράπεζες» γράφει…

Γεύση από Ιόνιο από τον Φίλιππο Δρακονταειδή ο οποίος ξεδιπλώνει ένα πανόραμα χαρακτήρων ανθρώπων που έφτιαξαν περιουσίες στη Ζάκυνθο αλλά και των απογόνων που τις ξεκλήρισαν. Παράξενα πράγματα συμβαίνουν στη γενέθλια Κέρκυρα του Φίλιππου Φιλίππου παραμονή της άφιξης του βασιλικού ζεύγους και αναστατώνουν την πόλη. Ο Γιώργος Δάγλας, σαν άλλος Οδυσσέας επιστρέφει με τη μνήμη στην Ιθάκη του, στις αρχές του ’70 όταν φοιτά στο Ναυτικό Λύκειο στο Βαθύ για να κάνει συντροφιά με παλιούς ναυτικούς που πίνουν αμίλητοι και να συμμετάσχει σε ολονύχτιες συζητήσεις στο καφενείο της εξέδρας.

Το καφέ των σπιτιών και των μιναρέδων και το βαθύ μπλε του πελάγους κυριαρχούν στο Ρέθυμνο των παιδικών χρόνων της Λεύκης Σαραντινού που το ενετικό και οθωμανικό παρελθόν του το κάνει να φαντάζει ακόμη πιο γοητευτικό. Για τον Γιώργο Σταυριανό οι Κυριακές στο Ηράκλειο μυρίζουν λιβάνι και αρνάκι στο φούρνο. Με οδηγό τη μνήμη αναζητά την ομορφιά, το ήθος και τη σεμνότητα του χθες που έχουν ανάγκη σήμερα παρά ποτέ το Ηράκλειο αλλά και όλη η χώρα. Αγκυροβόλι μνήμης η πευκόφυτη με θέα το Λιβυκό Ανατολή αλλά και η Ιεράπετρα Λασιθίου για τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη. Από τις διαλέκτους και τα ιδιώματα του τόπου η ψυχή του αντλεί την αναπνοή της.

Υπάρχει όμως ανά την υφήλιο και μία άλλη Ελλάδα, σε τόπους σύμβολα της συλλογικής μνήμης αλλά και σε μεγαλουπόλεις όλο μυστήριο. Τα παιδικά χρόνια του Κοραή Δαμάτη έχουν βραχεί από την αλμύρα της αγριεμένης θάλασσας του Ελ Αγκάμι, του αιγυπτιακού Σεν Τροπέ  της ελίτ της Αλεξάνδρειας. Αντίς Αμπέμπα στα Αιθιοπικά σημαίνει «νέο λουλούδι» και θα προσφερθεί στον έφηβο Θανάση Λιακόπουλο το 1991, μετά την πτώση του δικτάτορα Μεγκίστου. Μια πόλη της φτώχιας αλλά και της μουσικής, του χορού και της άδολης αγάπης, με σάουντρακ τη φωνή του  ιμάμη και τις βυζαντινές ψαλμωδίες. Στην Κωνσταντινούπολη στις αρχές του ’60 επιστρέφει ο Πολύβιος Στράντζαλης για να παίξει στους δρόμους της με Ρωμιόπουλα και Τουρκόπουλα και να κάτσει στα θρανία του Ζωγραφείου Γυμνασίου αλλά και του Λυκείου της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης.

Η Μπρονισλάβα, ένα πανέμορφο αγοροκόριτσο όμοιο με θεά του πολέμου των Βίκιγκς έχει σκλαβώσει τις παιδικές αναμνήσεις του Χρήστου Χαρτοματσίδη. Φόντο  των αναμνήσεών του η Σόφια στη Βουλγαρία του ’60 ένα βιομηχανικό περιβάλλον με πολυκατοικίες υπό ανέγερση. Ποια είναι η πατρίδα αναρωτιέται η Έλενα Αρτζανίδου παιδί μεταναστών που γεννήθηκε στη Γερμανία, όταν ο πατέρας τη στέλνει στην Ελλάδα για να μάθει γράμματα. Ένα σκουριασμένο παιδικό καροτσάκι στο πατάρι είναι η «ανακάλυψη» που θυμίζει στην Ευτυχία Αλεξάνδρα Λουκίδου ένα «ξενοδοχείο παιδιών» στη Γερμανία και την ίδια να ρουφά τα Σαββατοκύριακα τη μυρωδιά των γονιών της σαν διψασμένο ελαφάκι. Όσο για τον Κώστα Στοφόρο η Ρώμη πρόλαβε να ριζώσει στην καρδιά του κι ας την εγκατέλειψε μικρός. Επιστρέφει διαρκώς γιατί είναι η…αιώνια αγάπη: Amor αν διαβάσεις ανάποδα το όνομα της!   

Δελτία για ψωμί και γάλα αλλά και δωρεάν εισιτήρια για τα κρατικά θέατρα και την όπερα, στον ρωσικό τομέα της μεταπολεμικής Βιέννης για τον Βάλτερ Πούχνερ ενώ ο Ουίλιαμ Σουλτς διασχίζει τον Ατλαντικό για να βρεθεί στο Rock Falls του Ιλινόις των ΗΠΑ με τα ξύλινα σπίτια, το κυνήγι για πασχαλινά αυγά, τις γιγάντειες καλαμποκοφυτείες  αλλά κι έναν ανεμοστρόβιλο που έφερε τα πάνω κάτω στη ζωή του.

Γλώσσα και γη καθορίζουν την ταυτότητά μας. Το φιλμ ή οι φωτογραφίες μπορεί να ξεθωριάσουν όχι όμως και οι αναμνήσεις μας.

Στις 29, 30 και 31 Οκτωβρίου 2020 διοργανώθηκε από το Εργαστήριο Μελέτης Θεσμικού Λόγου του Τμήματος Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και από τον Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου μια σειρά διαδικτυακών Στρογγυλών Τραπεζών με θέμα «Το Οπτικοακουστικό στην Εποχή της Πανδημίας» με συμμετέχοντες διανοούμενους, καλλιτέχνες και πανεπιστημιακούς.
  Η πανδημία που ξέσπασε το 2020 εγκαινίασε μια νέα κραταιά εποχή του οπτικοακουστικού και, υπό αυτή την έννοια, έχουν δίκιο όσοι ισχυρίζονται ότι αυτή αποτελεί το γενέθλιο γεγονός που μας εισάγει τελεσίδικα στον 21ο αιώνα, αφήνοντας πίσω τις τελευταίες αναλαμπές της προηγούμενης εκατονταετίας. Μια σειρά από κεντρικές και καίριες δραστηριότητες μεταφέρθηκαν στον κυβερνοχώρο και στον χώρο της εικονιστικής αναπαράστασης. Η τάση αυτή, που προετοιμαζόταν από καιρό, αλλά τό­σο δραματικά πυροδοτήθηκε, δεν φαίνεται πως πρόκειται να αποδυναμωθεί με ριζικό τρόπο κατά τη νέα εποχή που ανατέλλει. Οι διοργανωτές των Στρογγυλών Τραπεζών αισθανθήκαμε ότι, αν και είναι βέβαια πολύ νωρίς να γίνει η όποια αποτίμηση, ωστόσο δεν είναι καθόλου πρόω­ρο να ψαύσουμε τα σημάδια της αλλαγής.

Το περιοδικό Signum είναι ετήσια επιστημονική έκδοση, επιθεώρηση για τις Ανθρωπιστικές, Κοινωνικές, Περιβαλλοντικές και Πολιτιστικές Επιστήμες και Σπουδές. Καλύπτει ευρύτατο φάσμα ενδιαφερόντων και αντικειμένων, εφόσον προσανατολίζεται στην παρουσίαση κριτικών μελετών, εμπειρικών ερευνών και θεωρητικών αναλύσεων για την κοινωνία, την επιστήμη, την τέχνη, την πολιτική, το περιβάλλον και την εκπαίδευση. Ουσιαστικά, αντλεί τα θέματά του από τα πεδία όλων των αντικειμένων που θεραπεύονται στο πλαίσιο αυτού του ευρέος φάσματος· εν προκειμένω, ας αναφέρουμε ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά τη Φιλοσοφία, την Κοινωνιολογία, την Ιστορία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας και του Πολιτισμού, τον Αστικό Χώρο, την Αρχιτεκτονική, τη Θεωρητική και Εφαρμοσμένη Οικονομία, την Οικολογία και το Περιβάλλον, την Τέχνη και την Αισθητική, το Δίκαιο, τη Φιλοσοφία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, την Πολιτική Επιστήμη, τη Στατιστική, την Εκπαίδευση κ.ά. Κοντολογίς, απευθύνεται σε ερευνητές, συγγραφείς, σπουδαστές, μελετητές και ερευνητές των παραπάνω περιοχών και μένει ανοικτό σε πλούσιες γονιμοποιήσεις από όλο το ευρύ φάσμα που μόλις αναφέραμε.
Στο παρόν τεύχος, λοιπόν, περιλαμβάνονται τα εξής θέματα:
•  Η δυνατότητα μιας γνωσιοθεωρίας της αρχιτεκτονικής
•  Ανορθολογισμός και αισθητικότητα. Ο Οswald Sprengler και η «φαούστεια» φιλοσοφία της μουσικής
•  Η μεταναστευτική οικογενειακή συνθήκη σε διεθνικό περιβάλλον
•  Πράξις και Συμβάν. Αντιφάσεις της κοινωνικοϊστορικής θέσμισης
•  Ο COVID-19 και οι προϋποθέσεις για τη συνταγματική αναγνώριση του ατομικού δικαιώματος πρόσβασης στην ενέργεια
•  Η συμβολή των μεταμοντέρνων θεωριών και της Κριτικής Παιδαγωγικής στο σύγχρονο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών:
    οι περιπτώσεις εκπαιδευτικής πολιτικής Ελλάδας και Κύπρου
•  Γλώσσα, εγκέφαλος και φαντασία: Μια νευροφιλοσοφική προσέγγιση στο πρόβλημα της επιστημονικής γνώσης
•  Ο HIV και η εμπλοκή των θεραπευομένων στη θεραπεία τους: διδάγματα για τη διαχείριση του COVID-19
•  Η έννοια του επιστημονικού μοντέλου από τις φυσικές επιστήμες του 17ου αιώνα στη σύγχρονη φιλοσοφία της επιστήμης
•  Η έννοια της απαλλοτρίωσης στις ταξικές σχέσεις κατά τον Max Weber
•  Μετανάστες και παραγωγή αστικού χώρου. Φυλετικές και ταξικές συγκρούσεις και μορφές συνεργασίας και αλληλεγγύης
    στην Αθήνα της κρίσης
•  Για τη διαμόρφωση του ηθικού - νομικού καθεστώτος περί τα δικαιώματα των ζώων στην Ελλάδα
•  Περιγραφή της εσωτερικής ομοιότητας των φυσικών φαινομένων

Πρακτικά συνεδρίου ΕΛ.Μ.Ε. Προτύπων

Eιμέλεια: Νίκος Χατζόπουλος, Γιούλα Ρουμπέα, Έλενα Γκίκα

Εισήγηση: Λαμπρινή Παπατσίμπα, Λουκάς Αναγνωστόπουλος, Νόνη Αβραμίδου, Κατερίνα Πλακούδα, Βασίλης Σχοινάς, Αναστάσιος Τσιάμης, Κωνσταντίνος Αποστολόπουλος, Θεόδωρος Κρητικός, Κώστας Καφετζόπουλος, Σήφης Μπουζάκης, Παναγιώτης Τουμπανιάρης, Γιάννης Αντωνίου, Ευάγγελος Βλάχος, Ανδρέας Βαλαδάκης, Ανδρέας Κεφάλας, Μιχάλης Κασσωτάκης, Νίκος Τράκας, Γεώργιος Παληός.

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ε.Λ.Μ.Ε. Προτύπων ανταποκρινόμενο στο αίτημα των καιρών για ποιότητα στο δημόσιο σχολείο ανοίγει τον διάλογο με την ευρύτερη κοινότητα για τα Πειραματικά Σχολεία, τον ρόλο, τη λειτουργία τους και την εξέλιξη του θεσμού. Προκειμένου, μάλιστα, ο διάλογος αυτός να οδηγήσει σε συγκεκριμένες προτάσεις και να μην παραμείνει σε ευχές και γενικότητες, τον Δεκέμβριο του 2009 συστήθηκε επιτροπή μελέτης με σκοπό τη σύνταξη ενός προτεινόμενου θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των Πειραματικών Σχολείων.

Η δημιουργία και πρόταξη συγκεκριμένων θέσεων για τα Πειραματικά Σχολεία δεν είχε στόχο να προκαταλάβει τα μέλη μας και την εκπαιδευτική κοινότητα για την αποδοχή τους. Ο στόχος ήταν, αφενός, να δώσει μια εκκίνηση για προβληματισμό, αφετέρου, να πυροδοτήσει έναν διάλογο ο οποίος να καταλήξει σ' ένα πλαίσιο θέσεων για τα Πειραματικά Σχολεία αντί να επαναπαύεται σε ευχολόγια και γενικότητες.

[...] Τα πρακτικά της ημερίδας στα οποία καταγράφονται οι απόψεις, τα επιχειρήματα καθώς και οι προτάσεις, αποτελούν πολύτιμο υλικό για τη συνέχιση της προσπάθειας. [...]

(από τον πρόλογο των επιμελητών της έκδοσης)

Πρόλογος: Νίκος Χατζόπουλος, Γιούλα Ρουμπέα, Έλενα Γκίκα. Χαιρετισμός: Άρης Σπηλιωτόπουλος, υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Περιέχει βιβλιογραφία

Στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης καταναλωτικής κοινωνίας, το αγροδιατροφικό σύστημα άρχισε να διαφοροποιείται και η διατροφική πολιτική, σε παγκόσμιο επίπεδο, οργανώθηκε πάνω σε νέες βάσεις, οι οποίες όμως συχνά αναθεωρούνται, σε συνδυασμό και με τα δυσμενή αποτελέσματα της περιβαλλοντικής καταστροφής, η οποία φαίνεται πως εμφανίστηκε απειλητικά και πολύ νωρίτερα από τις προβλέψεις των ειδικών. Η τελευταία αυτή εξέλιξη γέννησε μία νέα ιδεολογία, η οποία πολύ σύντομα ανέδειξε την ανάγκη υιοθέτησης πρακτικών για την επίτευξη της λεγόμενης Βιώσιμης Κατανάλωσης.

Η έκδοση του παρόντος συλλογικού τόμου θα πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να αποτελέσει το έναυσμα για συνεχή δημοσίευση ερευνητικών εργασιών πάνω σε θέματα τροφίμων και καταναλωτή, όπως είναι η διασφάλιση της ποιότητας και τα πρότυπα για τη διασφάλιση αυτή, η βιώσιμη κατανάλωση, η διατροφική πολιτική γενικά, και ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού η Ελλάδα είναι μέλος της, η καταναλωτική συμπεριφορά και η προστασία του καταναλωτή από τροφικές ασθένειες, η μεσογειακή διατροφή, τα παραδοσιακά τρόφιμα ετικέτας, τα κανάλια διανομής των τροφίμων (logistics), τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, τα λειτουργικά τρόφιμα, η οργάνωση των καταναλωτών κ.ά.

Επιμέλεια
Γεωργία Χαριτίδου - Αναστάσιος Στέφος

Επιμέλεια
Χριστίνα Αργυροπούλου

Επιμέλεια

Αναστάσιος Στέφος - Σπύρος Τουλιάτος

Ο Αριστοτέλης και οι τομείς ενασχόλησής του

Πλάτων - Αριστοτέλης: δάσκαλος - μαθητής

Δημήτρης Λυπουρλής

Αριστοτέλης βιογραφούμενος

Αντιόπη Αργυρίου - Κασμερίδη

Οι φιλοσοφικές και επιστημονικές αρχές του Αριστοτέλη

Σπύρος Τουλιάτος

Ο Αριστοτέλης και η βαρβαρότητα. Μια απόπειρα ανθρωπολογικής κατανόησης

Χριστίνα Βέικου

Ἀγαθοὶ κιθαρισταί, «Ἠθικὰ Νικομάχεια», 1103b, 9. Ηθική και Αναλογία στον Αριστοτέλη

Βασίλειος Μάστορης

Η επίδραση της Aριστοτελικής θεωρίας της φαντασίας στο φιλοσοφικό στοχασμό των Στωικών και στο επιστημονικό έργο του George J. Romanes

Χριστίνα Σ. Παπαχρήστου

Οι πολιτικοφιλοσοφικές και ηθικές απόψεις του Αριστοτέλη

Αυτάρκεια και φιλία στα Ἠθικὰ Νικομάχεια του Αριστοτέλη

Γιάννης Α. Πανούσης

Μορφές φιλίας κατά τον Αριστοτέλη

Ελένη Γ. Λεοντσίνη

Γλώσσα και ιδεολογία στην Ἀθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη

Αγάθη Γεωργιάδου

Αριστοτέλους Ἀθηναίων Πολιτεία ή, μήπως, Αριστοτελική Ἀθηναίων Πολιτεία;

Αντώνης Νικολόπουλος

Ὁ φιλόσοφος τῆς πόλεώς ἐστιν ἕνεκεν…

Αλέξιος Α. Πέτρου

Η ηθική επίδραση της μουσικής κατά τον Αριστοτέλη

Δέσποινα Μωραΐτου

Επίδραση του Αριστοτέλη στον επιστημονικό και φιλοσοφικό στοχασμό στο Βυζάντιο και τη Δύση

Η αριστοτελική προσέγγιση του ηθικού προβλήματος: η απομάκρυνση του Αριστοτέλη από τις σωκρατικές - πλατωνικές αντιλήψεις

Ιωάννης - Παναγιώτης Αμπελάς

Αριστοτέλης και σύγχρονη θεωρία της λογοτεχνίας

Προκόπιος Χ. Κώνστας

Η αριστοτελική ερμηνεία του χρόνου. Απόλυτος ή σχετικός χρόνος;

Βασίλειος Μπετσάκος

Η αριστοτελική ψυχολογία στο Βυζάντιο: η πρόσληψη της «περὶ ψυχῆς» φιλοσοφίας του Αριστοτέλη από τους βυζαντινούς διανοητές

Νικόλαος B. Λινάρδος

Η επίδραση του Αριστοτέλη στο φιλοσοφικό στοχασμό του Βυζαντίου

Βασιλική Ι. Αλεξοπούλου

Η αριστοτελική φιλοσοφία στη βυζαντινή σκέψη και εκπαίδευση

Μαρία Φιολιτάκη

Ο Μαρσίλιος της Πάδοβας και η αριστοτελική σύλληψη του μεσαιωνικού κράτους

Δημήτριος Κ. Γιαννακόπουλος

Ο Αριστοτέλης και ο σύγχρονος κόσμος

Να ζει κανείς ή να … ζει καλά;

Ζωή Αντωνοπούλου - Τρεχλή

Ο αριστοτελισμός ως ανάχωμα στις στρεβλώσεις της παγκοσμιοποίησης

Κυριάκος Σ. Κατσιμάνης

Ο Αριστοτέλης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Η ενιαία θεώρηση της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη στο Αναλυτικό Πρόγραμμα

Ομάδα εργασίας της Π.Ε.Φ.
Στέλλα Βατούγιου
Μιχάλης Δουλκέρης
Χρήστος Κύρκος
Δέσποινα Μωραΐτου
Μάγδα Ρουμανέα
Γιάννης Σπυράλατος
Σπύρος Τουλιάτος

Ο αριστοτελικός στοχασμός στο σύγχρονο σχολείο: από την παραδοσιακή φιλολογική οπτική σε μια σύγχρονη δημιουργική μαθητεία. Ή πώς ο Αριστοτέλης δε θα εξοβελίσει τη δημιουργικότητα

Βασίλης Τσάφος

Ένα διδακτικό σενάριο για τα Ἠθικὰ Νικομάχεια με την ενσωμάτωση της τεχνολογίας

Ειρήνη Ροδοσθένους

Ο Αριστοτέλης και η ισοκρατική - δημοκρατική ιδεολογία

Αλέξανδρος Κόντος

Η έννοια της ευδαιμονίας στον Αριστοτέλη

Γιώργος Ν. Οικονόμου

Συνόψιση εργασιών Συνεδρίου - Συμπεράσματα

Χριστίνα Αργυροπούλου